انجمن علمی علوم سیاسی

مشخصات

ناشر: انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)
سال چاپ: 1400
تعداد صفحات: 246
قطع: وزیری

با نوشتارها و گفتارهایی از حجج اسلام و آقایان:
سید محمدمهدی میرباقری، حمید پارسانیا، عبدالحسین خسروپناه، موسی نجفی، محمدجواد نوروزی، داود مهدوی زادگان، مهدی امیدی، ذبیح‌الله نعیمیان، ابوذر مظاهری، محمدعلی لیالی، علی احمدی‌خواه و علیرضا جوادزاده

معرفی کتاب

هدف اثر حاضر، فراهم کردن مجموعه‌ای از گفتار‌ها و نوشتارهای انتقادی درباری اندیشه‌های دکتر فیرحی است. این مجموعه، در سه بخش تنظیم شده است:
1. مناظره‌ها و گفت‌وگو‌های انتقادی؛

2. یاد‌داشت، مصاحبه و سخنرانی؛

3. مقالات.

مطالب بخش اول، مربوط به دوره حیات دکتر فیرحی است. پنج مناظره و گفت‌و‌گوی انتقادی درج‌شده در این بخش، از جهات گوناگون تنوع دارند. مطالب این بخش می‌تواند اندیشه‌ها و رویکردهای دکتر فیرحی و نقدها‌ی وارد بر آنها را تا حد زیادی انعکاس دهد. تلاش شده است در انتشار مطالب، جانب، امانت و انصاف و مناظره‌ها و گفت‌و‌گوها به همان صورتی که در نشریات یا سایت‌ها منتشر شده‌اند، درج شوند.

مباحث بخش دوم، چهار بحث انتقادی‌اند که در روزهای بعد از وفات دکتر فیرحی در قالب یادداشت، مصاحبه و سخنرانی در فضای مجازی انتشار وسیع یافتند. سه مورد از این مباحث، با کسب اجازه از صاحبان آنها، تلخیص و اصلاح شده است.

در بخش سوم، پنج مقاله انتقادی و نسبتاً تفصیلی آمده است که غالباً برای اولین‌ بار نشر می‌یابند. در این میان، مطالعه آخرین مقاله، به دلیل جامعیت نسبی آن، توصیه می‌شود.

چکیده اثر
ضمن طلب آمرزش برای دکتر فیرحی، باید با تمایز نهادن میان اخلاق عملی ایشان ازیک‌سو و تفکر و رویکرد وی ازسوی دیگر، به تمجید اولی پرداخت و دومی را به کناری نهاد. در کنار پذیرش «نسبی‌گرایی»‌ و گرایش به «لیبرالیسم»، رویکرد کلان دکتر فیرحی، «تحمیل نظریه بر نص» و به‌صورت خاص، تفسیر گزاره‌ها و تراث شیعی بر اساس نظریه برون‌دینی بود.

طبعاً با این رویکرد ـ که فیرحی خود با تعبیر «تقدم نظریه بر نص» از آن یاد کرده بود ‌ـ باید روش‌ها و راهکارهایی چون «گزینش برخی تعالیم و نادیده گرفتن برخی دیگر»، «برجسته‌سازی بخشی از گزاره‌ها و به‌حاشیه‌رانی بخشی دیگر» و «توسل به متشابهات و متشابه نمودن محکمات» مورد توجه قرار گیرد. دکتر فیرحی نیز در پروژة فکری خویش از چنین راهکارهایی استفاده کرده است: گزار‌ه‌هایی از تعالیم اسلام و آثار و اندیشه‌هایی از متفکران و فقهای شیعه را که به‌نوعی در آنها سخن از حقوق و آزادی مردم به میان آمده است یا این ظرفیت را از نظر وی دارد، گزینش و برجسته کرده و در مواردی تفسیر‌های غیرعقلایی ارائه داده است‌؛ و متقابلاً موارد فراوان دیگر با مضمون لزوم اطاعت از قوانین و حاکمان الهی و نداشتن اختیار در حوزه تشریع و انتخاب حاکمان را نادیده گرفته یا این موضوعات را به‌صورت حاشیه‌ای طرح کرده و بعضاً برداشت‌های ناصواب از آنها ارائه داده است.

روشن است که با این رویکرد، بسیاری از احکام سیاسی اسلام که در تضاد با لیبرالیسم هستند، مانند لزوم پذیرش و اطاعت از حاکمان الهی، جهاد، اجرای حدود، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، جلوگیری از فعالیت و ترویج فرقه‌ها و کتب ضال‍ّه و...، کنار گذاشته یا به حاشیه رانده می‌شوند؛ و این، معنایی جز سکولاریسم نمی‌تواند داشته باشد.

بااین‌حال، از ویژگی‌های شخصیتی و علمی دکتر فیرحی در کنار استعداد و نبوغ بالا، تلاش برای طرح مباحث علمی بدون ایجاد حساسیت منفی و تنش‌آفرینی بود؛ ازهمین‌رو، با توجه به اینکه انتساب به سکولاریسم می‌توانست تأثیر منفی بر وی و اندیشه‌هایش بگذارد، او سعی وافر داشت تا عبارات و جملاتی را به کار نبرد که دلالتِ صریح و مستقیم بر سکولار بودن وی داشته باشد. بر این اساس، می‌توان سکولاریسم موجود در آثار او را «سکولاریسم پنهان» دانست.

البته جزئیات آثار دکتر فیرحی می‌تواند برای افرادی قابل استفاده باشد؛ کسانی که توان شناخت صحت و سقم آنها و میزان سرایت نظریه کلان در جزئیات را داشته باشند.